Nông nghiệp là một trong những ngành đóng góp lớn nhất vào phát thải khí nhà kính (GHG) toàn cầu. Tuy nhiên, ngành này cũng có tiềm năng giảm phát thải và tạo ra những giải pháp bền vững cho môi trường. Hãy cùng Thư Viện Tiêu Chuẩn tìm hiểu về tình hình phát thải khí nhà kính trong nông nghiệp và các biện pháp giảm thiểu hiệu quả.
Mục lục
Tình hình phát thải khí nhà kính trong nông nghiệp tại Việt Nam
1. Ngành nông nghiệp Việt Nam và thách thức phát thải khí nhà kính
Ngành nông nghiệp Việt Nam, mặc dù là một ngành quan trọng trong nền kinh tế quốc gia, nhưng cũng là một trong những nguồn phát thải khí nhà kính lớn nhất. Theo thông tin từ Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, ngành này đóng góp khoảng 30% tổng lượng phát thải khí nhà kính của toàn quốc. Các nguồn phát thải chính trong nông nghiệp chủ yếu đến từ ba lĩnh vực: trồng lúa nước, chăn nuôi và quản lý đất đai cùng sử dụng phân bón.
Nhằm đối phó với tình trạng này và thực hiện các cam kết quốc tế về biến đổi khí hậu, Việt Nam đã tham gia vào các thỏa thuận quan trọng tại Hội nghị Công ước khung Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu lần thứ 26 (COP 26), nơi hơn 150 quốc gia, bao gồm Việt Nam, đã cam kết đạt mức phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050. Đồng thời, hơn 100 quốc gia cam kết giảm phát thải khí Mê-tan toàn cầu vào năm 2030 so với năm 2010. Trong khuôn khổ cam kết này, Việt Nam cũng tham gia Tuyên bố Glasgow của các nhà lãnh đạo về bảo vệ rừng và sử dụng đất bền vững, hướng đến việc giảm thiểu phát thải khí nhà kính toàn cầu.
2. Chiến lược giảm phát thải khí nhà kính trong nông nghiệp đến năm 2050
Để cụ thể hóa các cam kết quốc tế và giảm thiểu tác động của ngành nông nghiệp đến môi trường, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đã phê duyệt Kế hoạch giảm nhẹ phát thải khí nhà kính trong nông nghiệp đến năm 2030, định hướng đến năm 2050. Quyết định số 1693/QĐ-BNN-KHCN, ban hành ngày 28/4/2023, xác định mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính với tổng lượng giảm là 121,9 triệu tấn CO2 tương đương (không bao gồm lượng giảm phát thải từ việc sử dụng năng lượng trong sản xuất). Mục tiêu này nhằm giúp ngành nông nghiệp Việt Nam đóng góp vào chiến lược giảm phát thải khí nhà kính quốc gia, đồng thời hỗ trợ các nỗ lực toàn cầu trong việc ứng phó với biến đổi khí hậu.
Do đó, Chính phủ cũng đang thực hiện Chiến lược phát triển nông nghiệp và nông thôn bền vững giai đoạn 2021 – 2030, tầm nhìn đến 2050, với mục tiêu xây dựng nền nông nghiệp sản xuất hàng hóa, bảo vệ môi trường và ứng phó hiệu quả với biến đổi khí hậu. Đồng thời, chiến lược này còn đảm bảo an ninh lương thực quốc gia, đóng góp vào sự ổn định kinh tế – xã hội và thực hiện các cam kết quốc tế về giảm phát thải khí nhà kính.
Các loại khí nhà kính trong nông nghiệp xuất phát từ nguồn nào?
Các hoạt động nông nghiệp gây ra phát thải ba loại khí nhà kính: carbon dioxide (CO₂), nitrous oxide (N₂O) và Mê-tan(CH₄).
1. Carbon Dioxide (CO₂)
Mặc dù CO₂ thường được coi là khí nhà kính do hoạt động của con người, nhưng trong nông nghiệp, nguồn thải chủ yếu đến từ đất và sự xáo trộn của chất hữu cơ trong đất. Các hoạt động như cày xới đất hay phá rừng là nguyên nhân chủ yếu khiến khí CO₂ được giải phóng.
- Cày xới đất: Khi đất bị đảo lộn để chuẩn bị cho mùa vụ, lượng chất hữu cơ từ thực vật, cây cối và các vi sinh vật trong đất sẽ bị phân hủy nhanh chóng hơn. Việc này làm tăng lượng CO₂ phát thải vào khí quyển. Sự phân hủy chất hữu cơ này có thể được thúc đẩy bởi hoạt động của vi khuẩn và nấm trong đất. Khi các vi sinh vật này tiêu thụ các hợp chất hữu cơ, chúng thải ra CO₂.
- Đất trồng trọt: Những vùng đất canh tác được thay đổi hoặc phá bỏ để phục vụ nông nghiệp sẽ giải phóng khí CO₂ do sự xáo trộn trong lớp đất và từ việc mất đi những khu vực hấp thụ carbon tự nhiên như rừng hay đất ngập nước.
Bên cạnh đó, việc sử dụng đất không bền vững (như việc lạm dụng hóa chất hoặc canh tác không có chu kỳ nghỉ) có thể làm suy giảm khả năng hấp thụ carbon của đất, góp phần làm tăng phát thải CO₂ từ đất.
2. Nitrous Oxide (N₂O)
Nitrous oxide là một trong những khí gây hiệu ứng nhà kính mạnh nhất, có tác dụng giữ nhiệt gấp 298 lần so với CO₂. Khí N₂O chủ yếu được sinh ra từ quá trình bón phân vào đất và quá trình phân hủy phân động vật.
- Phân bón hóa học: Khi nông dân bón phân chứa nitơ (ammonium nitrate, urea…), một phần của lượng nitơ này không được cây trồng hấp thụ và bị vi khuẩn trong đất chuyển hóa thành N₂O. Quá trình này được gọi là nitrification và denitrification. Khi điều kiện đất quá ẩm hoặc quá khô, quá trình này sẽ trở nên mạnh mẽ hơn và dẫn đến phát thải N₂O.
- Phân động vật: Ngoài phân bón hóa học, phân động vật cũng là nguồn phát thải N₂O, mặc dù ít hơn. Phân động vật chứa nhiều nitơ hữu cơ, và khi được phân hủy, vi khuẩn trong đất sẽ tạo ra N₂O. Điều này đặc biệt đúng trong các trang trại chăn nuôi gia súc quy mô lớn.
- Điều kiện đất: Độ ẩm và nhiệt độ của đất cũng là yếu tố ảnh hưởng mạnh đến mức độ phát thải N₂O. Nếu đất quá ẩm, vi khuẩn có thể sản sinh N₂O nhanh chóng. Ngược lại, nếu đất quá khô, quá trình nitrification và denitrification sẽ chậm lại, giảm lượng N₂O phát thải.
3. Mê – tan (CH₄)
Metan là khí nhà kính có khả năng giữ nhiệt mạnh mẽ, và nông nghiệp là một trong những nguồn phát thải Mêtan chính. Quá trình tạo ra metan chủ yếu xảy ra trong hai lĩnh vực: chăn nuôi gia súc và trồng lúa.
- Chăn nuôi gia súc: Động vật nhai lại, như bò, cừu và dê, là những nguồn phát thải Mê-tan chính. Quá trình “lên men đường ruột” là nguyên nhân chính tạo ra khí methane. Khi động vật tiêu hóa thức ăn, vi sinh vật trong dạ cỏ của chúng phân hủy các chất hữu cơ như cellulose từ cỏ và cây trồng. Quá trình này sinh ra khí methane, sau đó được thải ra qua hơi thở hoặc khí mũi của động vật.
- Gia súc ăn cỏ: Các động vật nhai lại như bò ăn cỏ có lượng metan thải ra lớn nhất. Đặc biệt, khi số lượng gia súc tăng lên, như trường hợp ở nhiều quốc gia phát triển, lượng metan phát thải từ chăn nuôi gia súc tăng theo tỷ lệ thuận.
- Trồng lúa: Quá trình trồng lúa trong môi trường đất ngập nước cũng là một nguồn phát thải Mê-tan lớn. Khi đất lúa bị ngập nước, các điều kiện thiếu oxy khiến các vi sinh vật trong đất chuyển hóa chất hữu cơ thành methane. Quá trình này đặc biệt diễn ra mạnh mẽ ở các khu vực sản xuất lúa lớn như ở Đông Nam Á.
Biện pháp giảm phát thải khí nhà kính trong nông nghiệp
1. Tăng cường sử dụng phân bón hữu cơ
Việc sử dụng phân bón hữu cơ thay vì phân bón hóa học không chỉ giúp cải thiện chất lượng đất mà còn làm giảm lượng khí nhà kính phát thải, đặc biệt là khí nitrous oxide (N2O), một khí gây hiệu ứng nhà kính mạnh. Việc áp dụng các phương pháp canh tác hữu cơ có thể làm giảm sự phụ thuộc vào phân bón hóa học và tăng cường sức khỏe của đất, giúp đất hấp thụ carbon và giữ ẩm tốt hơn.
2. Thúc đẩy mô hình nông lâm kết hợp
Nông lâm kết hợp là một giải pháp giúp giảm phát thải khí nhà kính đồng thời cải thiện chất lượng đất và tăng trưởng rừng. Mô hình này kết hợp trồng cây lâm nghiệp với các hoạt động nông nghiệp, giúp tăng cường khả năng hấp thụ cacbon từ khí quyển, phục hồi đất và bảo vệ đa dạng sinh học. Các mô hình này đặc biệt hiệu quả trong các khu vực đất đồi núi và có thể được áp dụng ở nhiều vùng sinh thái khác nhau tại Việt Nam.
3. Phát triển nông nghiệp bền vững với thực hành canh tác thân thiện với môi trường
Các thực hành canh tác bền vững như canh tác không xới đất, canh tác hữu cơ và canh tác xen canh giúp giảm thiểu xáo trộn đất, hạn chế việc phát thải CO2 từ đất, bảo vệ chất lượng đất và giảm tác động đến môi trường. Các phương pháp canh tác này khuyến khích việc tái sử dụng chất thải nông nghiệp, giữ lại các mảnh vụn cây trồng trên đất, giúp cải thiện độ phì nhiêu của đất mà không làm phát thải khí nhà kính.
4. Đẩy mạnh phát triển các cây trồng cạn
Phát triển các cây trồng cạn có khả năng hấp thụ nhiều carbon và giảm phát thải khí nhà kính từ đất nông nghiệp là một giải pháp lâu dài. Việc chuyển từ canh tác lúa nước sang trồng cây trồng cạn, như ngô, khoai lang, và cây công nghiệp, có thể giúp giảm lượng nước sử dụng và giảm phát thải mê-tan từ ruộng lúa.
5. Giám sát và đo lường phát thải khí nhà kính
Để giảm thiểu phát thải khí nhà kính hiệu quả, việc giám sát và đo lường chính xác lượng khí thải trong quá trình sản xuất nông nghiệp là rất quan trọng. Cơ quan nhà nước cần tạo ra hệ thống giám sát và quản lý thông qua việc sử dụng công nghệ hiện đại, giúp xác định các nguồn phát thải chính và có các biện pháp giảm thiểu kịp thời.
6. Khuyến khích sử dụng biogas
Ứng dụng công nghệ biogas trong chăn nuôi có thể giúp giảm thiểu lượng khí Mê-tan phát thải từ phân động vật. Việc thu gom và xử lý chất thải chăn nuôi để sản xuất biogas không chỉ giúp giảm khí thải mà còn tạo ra nguồn năng lượng tái tạo, góp phần giảm sử dụng năng lượng hóa thạch trong ngành nông nghiệp.
Hy vọng sau khi đọc bài viết doanh nghiệp đã hiểu được những giải pháp giảm phát thải khí nhà kính trong nông nghiệp? Nếu doanh nghiệp có thắc mắc gì về những biện pháp trên, hãy liên hệ ngay với Thư Viện Tiêu Chuẩn để được hỗ trợ.
- Hotline: 0948.690.698
